Ginekolog Leszek Huzior

ENDOMETRIOZA - co to znaczy

 

Nawracające bóle brzucha, bolesne miesiączki, trudności z zajściem w ciążę do niepłodności włącznie, obfite miesiączki, to tylko część dolegliwości, których przyczyną może być endometrioza – choroba dotykająca wielu kobiet w okresie rozrodczym.  

 

 

Na początek kilka definicji

 

>> Endometrium to błona śluzowa wyścielająca jamę macicy, ulegająca przemianom pod wpływem hormonów jajnika, która złuszcza się  (jeżeli w trakcie cyklu nie doszło do zapłodnienia) i jest wydalana z jamy macicy przez pochwę w postaci miesiączki. W przypadku zapłodnienia w  endometrium zagnieżdża się  zarodek.

 

>> Przerost endometriumto zbyt szerokie endometrium – skutek nieprawidłowości hormonalnych, zwykle w okresie pomenopauzalnym. 

 

>>Endometriozato choroba, występująca u kobiet, objawiająca się bólami podbrzusza, bolesnymi miesiączkami oraz mogącymi sie pojawić  problemami z zajściem w ciążę. Występuje wtedy, gdy endometrium, normalnie występujące wewnątrz jamy macicy, rozrasta się nieprawidłowo poza nią, najczęściej w jamie brzusznej lub w jajniku, ale też i w innych miejscach organizmu kobiety. Taka tkanka, która nie powinna występować poza macicą, może następnie ulegać comiesięcznemu złuszczaniu i krwawić, bez możliwości odpłynięcia krwi na zewnątrz (jak ma to miejsce w przypadku miesiączki); może to wywoływać różnego rodzaju objawy. 

 

>> Adenomioza to odrębna nazwa dla ognisk endometriozy, umiejscowionych wewnątrz błony mięśniowej macicy, czyli myometrium.

 

 

Częstość występowania i przyczyny choroby

 

Lekarze diagnozują endometriozę u ok. 10% kobiet, ale uważa się, że częstość jej występowania jest znacznie większa ponieważ bywa  ona nierozpoznana.

Istnieje wiele teorii na temat przyczyn obecności endometriozy. Jedna z nich  zakłada  mechaniczne przeniesienie tkanki błony śluzowej jamy macicy do innych części ciała głównie podczas zabiegów i operacji. Przykładem jest tzw. endometrioza w bliźnie po cięciu cesarskim, która objawia się bólami w ranie pooperacyjnej – nasilającymi się głównie podczas miesiączki. Inna teoria – transplantacyjna – mówi o tzw. „wstecznym miesiączkowaniu”, tj. przechodzeniu części endometrium w trakcie miesiączki przez jajowody do jamy otrzewnowej, gdzie cząstki endometrium wszczepiają się w ścianę miednicy lub  narządów znajdujących się w miednicy, m.in. jelit, pęcherza moczowego, ściany miednicy i innych.

Teoria transplantacyjna zakłada tzw. metaplazję (przekształcanie się ) komórek jamy otrzewnowej do komórek endometrium, a teoria indukcyjna – udział niektórych biologicznie aktywnych substancji (znajdujących się m.in. w wydzielinie miesiączkowej, np. dioksyny) w powstawaniu ognisk endometriozy. Niestety, żadna z powyższych opinii nie jest w stanie wytłumaczyć wszystkich fenomenów endometriozy.

 

Objawy endometriozy

Rozpoznania endometriozy dokonuje się na podstawie objawów klinicznych,  badań obrazowych (USG, rezonans magnetyczny) oraz badań śródoperacyjnych, głównie laparoskopii diagnostycznej.

Jakie objawy mogą sugerować obecność u pacjentki tego schorzenia? Niektóre kobiety nie mają żadnych objawów. Jednak większość z nich odczuwa ból zlokalizowany w podbrzuszu występujący przed lub w trakcie miesiączki, pomiędzy miesiączkami, podczas lub po współżyciu, podczas oddawania moczu lub wypróżniania (często w trakcie samej miesiączki).

Inne objawymogące sugerować endometriozę to problemy z zajściem w ciążę oraz torbiele endometrialne jajników. Badania donoszą, że u ok. 50% kobiet mających problem z zajściem w ciążę w procesie diagnostycznym rozpoznaje się endometriozę.

 

Adenomiozamoże objawiać się obfitymi miesiączkami oraz bolesnym miesiączkowaniem. Może też być przyczyną niepłodności.

 

Endometrioza pozagenitalna– to ogniska endometriozy występujące poza układem rozrodczym.   Mogą powodować różne dolegliwości – czasem naśladujące inne choroby – w zależności od umiejscowienia. Najczęściej spotykamy się z endometriozą jelita cienkiego, jelita grubego, wyrostka robaczkowego, pęcherza moczowego, moczowodów, nerek, endometriozą płuc oraz wspominaną już endometriozą w bliźnie po operacji (cięcia cesarskiego, czy po laparoskopii).

 

Diagnostyka

 

Opisane objawy nie muszą oznaczać, że kobieta choruje na endometriozę, jednak w razie ich występowania pacjentka powinna porozmawiać o nich ze swoim lekarzemprowadzącym.

 

Badania dodatkowe, które lekarz może zlecić w trakcie procesu diagnostycznego, to przede wszystkim – badanie transwaginalne USG, za pomocą którego można uwidocznić torbiele endometrialne jajników, niektóre objawy zrostów, rzadziej ogniska endometriozy w tkankach, czy w ścianie miednicy mniejszej. Nieco dokładniejszym badaniem jest rezonans magnetyczny umożliwiający uwidocznienie drobniejszych ognisk endometriotycznych.

Najpewniejsze rozpoznanie daje jednak bezpośrednia wizualizacja ognisk endometriozy podczas diagnostycznej laparoskopii. Można wówczas – w trakcie tego samego zabiegu operacyjnego – uwolnić zrosty (m.in. powodowane endometriozą) oraz wyciąć lub zniszczyć znalezione ogniska endometriozy.

Niestety, medycyna nie posiada wiarygodnego testu, za pomocą którego można wykryć endometriozę. Proces diagnostyczny zwykle trwa długo, jest  to związane jest z niespecyficznymi objawami, które mogą być wynikać z innych niż endometrioza objawów.

 

Leczenie endometriozy

 

Sposoby leczenia dobierane są w zależności od nasilenia dolegliwości oraz celu, jaki planuje się osiągnąć. Najważniejszym jest umożliwienie pacjentce zajścia w ciążę i urodzenie dziecka. Inne cele związane są z wyeliminowaniem bądź zmniejszeniem uciążliwych zwykle dolegliwości, które znacząco wpływają na obniżenie komfortu życia. 

 

leczeniu farmakologicznympoczątkowo stosuje się leki przeciwbólowo- przeciwzapalne – miejscowe zapalenie jest jedną z przyczyn bólu spowodowanego endometriozą). Jest to leczenie pierwszego rzutu, które wpływa na jakość życia, ale nie leczy głównej przyczyny dolegliwości.

Inną grupą farmaceutyków stanowią doustne, hormonalne leki antykoncepcyjne, które mogą również wpłynąć na zmniejszenie dolegliwości bólowych. Leki te powodują zmniejszenie ilości tkanki endometrialnej w ogniskach endometriozy, prowadząc nawet do ich zaniku. Oczywiście nie jest to leczenie odpowiednie dla kobiet starających się o dziecko.

Kolejna grupa to leki hormonalne zatrzymujące miesiączkowanie, tzw. progestageny           (syntetyki hormonu ciałka żółtego). Mechanizm ich działania polega na doprowadzeniu do zaniku ognisk endometriozy w tkankach. 

 

Powyższe metody leczeniamożna stosować w niskich i średnich stopniach klinicznych endometriozy. Leczenie tą grupą leków stosuje się przez określony czas. Ta metoda jest również niewskazana u kobiet planujących ciążę. 

 Inne grupy leków zatrzymujące miesiączkowania – stosowane są z dużą ostrożnością ze względu na objawy uboczne, które mogą wywołać. Zaleca się je jedynie w niektórych sytuacjach klinicznych, kiedy inne metody nie przynoszą efektów, lub istnieją przeciwwskazania do ich stosowania.

 Niektóre pacjentki wymagają chirurgicznego leczenia endometriozy. Do najczęściej wykonywanych w tej sytuacji zabiegów należy laparoskopia. W trakcie zabiegu lekarz wykonuje niewielkie nacięcie na brzuchu, przez które wprowadza przewód z kamerą, i światłem oraz specjalne narzędzia. Dzięki temu może zobaczyć i usunąć ogniska endometriozy oraz torbiele endometrialne w sposób minimalnie inwazyjny, pozwalający na krótki okres hospitalizacji i szybki powrót do pełnej sprawności. Metoda ta jest stosowana również u pacjentek, które leczone są z powodu niepłodności. 

 

Metody leczenia endometriozy pozagenitalnej uzależnione są od umiejscowienia zmian. Są one podobne do wyżej wymienionych terapii.

         Pacjentkom pragnącym urodzić dziecko, cierpiącym na zaawansowaną endometriozę, w przypadku braku efektów leczenia opisanymi sposobami, szansę na ciążę stwarza  zapłodnienie pozaustrojowe.

 

Przewlekłe bóle podbrzusza, bolesne miesiączkowania oraz niepowodzenia w zajściu w ciążę  mogą sugerować endometriozę. Należy jednak zawsze pamiętać o wykluczeniu innych przyczyn tych dolegliwości.